Ο φαύλος κύκλος του αγώνα για δύναμη

Πριν χρόνια είχε πέσει στα χέρια μου ένα μυθιστόρημα, το The Celestine Prophecy.
Το είχα διαβάσει στα αγγλικά και μου είχε φανεί εξαιρετικά ενδιαφέρον.
Ο συγγραφέας του, ο James Redfield υφαίνει με μαεστρία μια φανταστική περιπέτεια, συνδυάζοντας στοιχεία από ψυχολογία, θρησκείες, πνευματικές διδασκαλίες διαφόρων λαών και εποχών.

Ένα κομμάτι αυτών είναι τα λεγόμενα "Θέατρα Ελέγχου". Για κάποιους λόγους, τον τελευταίο χρόνο και ιδιαίτερα τους τελευταίους μήνες, βρίσκομαι να τα σκέφτομαι όλο και πιο συχνά και κυρίως σε συνάρτηση με ανθρώπους που συναντώ, αλλά και μένα την ίδια.

Αντιγράφω μερικά αποσπάσματα.

Οι άνθρωποι ανταγωνιζόμαστε μεταξύ μας με σκοπό να εξασφαλίσουμε ενέργεια. Αυτό το κάνουμε ασυνείδητα σε κάθε συνάντηση. Παρατηρώντας τις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στους ανθρώπους, τόσο εκείνες που συμμετέχουμε οι ίδιοι , όσο και αυτές που συμβαίνουν μεταξύ άλλων, μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε αυτό τον ανταγωνισμό και να αρχίσουμε να κατανοούμε την ουσιαστική φύση των ανθρώπινων συγκρούσεων.

Καθένας από τους τρόπους ελέγχου της ενέργειας, έχει τις ρίζες του στον αρχικό φόβο ότι, αν χάσει κανείς τη σύνδεση με το γονιό του, δε θα μπορέσει να επιζήσει. Έτσι, η τάση να ελέγχουμε τους γύρω μας για να εξασφαλίζουμε ενέργεια είναι μια κατάσταση που αρχίζει από την παιδική ηλικία. Όταν είμαστε παιδιά, η επιβίωσή μας εξαρτάται από τους ενήλικες που μας φροντίζουν, και για αυτό αναπτύσσουμε πολύ συγκεκριμένους τρόπους με τους οποίους παίρνουμε ενέργεια από το οικογενειακό μας σύστημα. Η εξασφάλιση αρκετής αγάπης ώστε να νιώθουμε ασφαλείς και αρκετής αναγνώρισης ώστε να μπορέσουμε να δομήσουμε μια ταυτότητα, είναι κρίσιμα στοιχεία της ανάπτυξής μας.

Οι άνθρωποι λοιπόν, ανταγωνιζόμαστε μεταξύ μας για την εξασφάλιση ενέργειας. Αυτό το κάνουμε για να αισθανθούμε μια ψυχολογική αναπτέρωση. Πιστεύουμε ότι πρέπει αποσπάσουμε προσοχή, αγάπη, αναγνώριση, ενίσχυση, επιδοκιμασία από τους άλλους. Όλα αυτά δεν είναι παρά διαφορετικές μορφές ενέργειας. Έτσι μέσα από τις διάφορες μορφές επαφών και συνδιαλλαγών που είχαμε με τους γονείς μας όταν ήμαστε παιδιά, υιοθετούμε ένα τρόπο για να τραβάμε την ενέργεια προς το μέρος μας.

Στα πρώτα χρόνια της ζωής μας προσαρμόσαμε ασυνείδητα τον εαυτό μας στο περιβάλλον μας. Ο τρόπος που μας φέρονταν οι γονείς-μεγάλα αδέρφια, και το πώς νιώθαμε κοντά τους, ήταν για μας το «πεδίο εξάσκησης» στο οποίο μάθαμε να ελέγχουμε τη ροή της ενέργειας και να τη στρέφουμε προς το μέρος μας.
Θα περιγραφούν παρακάτω τέσσερις τύποι χειρισμού της ενέργειας. Μερικοί χρησιμοποιούν διαφορετικούς τρόπους σε διαφορετικές συνθήκες, αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν ένα κυρίαρχο θέατρο ελέγχου που τείνουν να το επαναλαμβάνουν. Το ποιο είναι αυτό το θέατρο εξαρτάται από ποια μέθοδος ήταν πιο αποτελεσματική με τα μέλη της οικογένειάς μας.

Τρομοκράτης
Οι τρομοκράτες καταφέρνουν τους πάντες να τους προσέξουν με τη θορυβώδη συμπεριφορά τους, τη σωματική τους δύναμη, τις απειλές, τα απρόσμενα ξεσπάσματα. Κρατούν τους πάντες σε επιφυλακή γιατί οι άλλοι φοβούνται ότι ο Τρομοκράτης θα κάνει κάποιο σχόλιο που θα τους ντροπιάσει ή θα θυμώσει μαζί τους. Οι τρομοκράτες είναι πάντα στο επίκεντρο της προσοχής. Προκαλούν στους άλλους την αίσθηση του φόβου ή άγχους.

Είναι κατά βάση εγωκεντρικά άτομα και η συμπεριφορά τους μπορεί να κυμαίνεται από το να δίνουν συνεχώς διαταγές, να μιλούν ασταμάτητα, να φέρονται αυταρχικά, να είναι άκαμπτοι και σαρκαστικοί, μέχρι τη σωματική βία. Αρχικά δεσμεύουν τους άλλους δημιουργώντας μια αύρα δύναμης.

Καθένα από τα τέσσερα θέατρα ελέγχου δημιουργεί μια συγκεκριμένη ενεργειακή δυναμική που ονομάζεται αντίστοιχο θέατρο. Για παράδειγμα το αντίστοιχο θέατρο που δημιουργείται από ένα τρομοκράτη είναι το «εγώ ο καημένος», το θέατρο του «θύματος».

Ανακριτής
Οι Ανακριτές δεν είναι τόσο απειλητικοί από την άποψη σωματικής βίας, αλλά τσακίζουν το ηθικό και τη θέληση του άλλου αμφισβητώντας νοητικά όλες τις δραστηριότητες και τα κίνητρά του. Είναι εχθρικοί επικριτές που προσπαθούν συνεχώς να φέρουν έτσι τα πράγματα, ώστε να φανεί ότι οι άλλοι φταίνε σε κάτι ή κάνουν λάθος.

Όσο περισσότερο ασχολούνται με τα ελαττώματα και τα λάθη σας, τόσο περισσότερο τους παρακολουθείτε και αντιδράτε σε κάθε τους κίνηση. Καθώς αγωνίζεστε για να αποδείξετε την αξία σας, ή να απαντήσετε στις επικρίσεις τους, τόσο περισσότερη ενέργεια τους στέλνετε. Κάθε τι που λέτε θα χρησιμοποιηθεί εναντίον σας κάποια στιγμή. Νιώθετε σαν να βρίσκεστε συνεχώς υπό παρακολούθηση.

Οι Ανακριτές είναι άτομα που βρίσκονται συνεχώς σε επαγρύπνηση. Εμφανίζονται κυνικοί, σκεπτικιστές, σαρκαστικοί, εκνευριστικοί, τελειομανείς ή υποκριτικά ενάρετοι και μπορεί να φτάσουν στο σημείο να γίνουν ύπουλοι και αδίστακτοι στους τρόπους που χρησιμοποιούν για να ελέγξουν τους άλλους. Δεσμεύουν αρχικά τους άλλους με το πνεύμα τους, την αλάνθαστη λογική τους, τα αντικειμενικά γεγονότα που παραθέτουν, και τη διανόησή τους.

Ως γονείς, δημιουργούν Απόμακρα παιδιά και μερικές φορές Θύματα. Και στις δύο περιπτώσεις, το παιδί προσπαθεί να ξεφύγει από την ανάκριση. Οι Απόμακροι προσπαθούν να ξεφύγουν από την υποχρέωση να απαντούν στη συνεχή παρακολούθηση και τα εκνευριστικά σχόλια του Ανακριτή( οπότε θα αποστραγγιστούν από την ενέργειά τους).

Απόμακρος
Τα Απόμακρα άτομα είναι χαμένα σε ένα δικό τους εσωτερικό κόσμο από ανεπίλυτες συγκρούσεις, φόβους και αυτοαμβιβολίες. Πιστεύουν ασυνείδητα ότι αν υποκρίνονται τον μυστηριώδη ή τον αδιάφορο, κάποιος θα έρθει να τους τραβήξει έξω. Συχνά νιώθουν μοναξιά, και κρατούν απόσταση από φόβο ότι οι άλλοι θα τους επιβάλλουν τη θέλησή τους ή θα αμφισβητήσουν τις αποφάσεις τους ( όπως έκαναν οι Ανακριτές γονείς τους).

Πιστεύουν ότι πρέπει να τα κάνουν όλα μόνοι τους, και γι΄αυτό δεν ζητούν βοήθεια. Χρειάζονται ελεύθερο χώρο γύρω τους και συχνά αποφεύγουν τις δεσμεύσεις. Όταν ήταν παιδιά, οι γονείς τους δεν τους επέτρεπαν να ικανοποιήσουν την ανάγκη τους για ανεξαρτησία ή δεν τους αναγνώριζαν για τη δική τους προσωπικότητα.

Έχουν την τάση να κινούνται προς την πλευρά του Θύματος, πάνω στο φάσμα των θεάτρων, και δε συνειδητοποιούν ότι η ίδια η απόμακρη συμπεριφορά τους μπορεί να ευθύνεται για το γεγονός ότι δεν έχουν αυτό που θέλουν (π.χ. χρήματα, αγάπη, αυτοεκτίμηση ), ή για την αίσθηση της αποτελμάτωσης ή της σύγχυσης που νιώθουν. Συχνά πιστεύουν ότι το κύριο πρόβλημά τους είναι η έλλειψη κάποιου πράγματος (χρημάτων, φίλων, κοινωνικών επαφών, μόρφωσης).

Εμφανίζονται από αδιάφοροι εώς απρόσιτοι και μη συνεργάσιμοι, μέχρι συγκαταβατικοί, αποδοκιμαστικοί, αντιδραστικοί και ύπουλοι.
Χρησιμοποιούν επιδέξια την απομάκρυνση ως άμυνα, και συνήθως αποκόβονται από την ίδια τους την ενέργεια με φράσεις όπως «εγώ διαφέρω από τους άλλους», «κανείς δεν καταλαβαίνει τι προσπαθώ να κάνω», «είμαι μπερδεμένος», «δεν θέλω να παίξω το παιχνίδι τους», «όλα θα ήταν διαφορετικά αν είχα…». Χάνουν τις ευκαιρίες τη μία μετά την άλλη, ενώ υπεραναλύουν τα πάντα. Με την παραμικρή ένδειξη σύγκρουσης ή αντιπαράθεσης, ο Απόμακρος γίνεται ασαφής και μπορεί να φτάσει στο σημείο να εξαφανιστεί (με το να μην απαντά σε τηλεφωνήματα ή να μην εμφανίζεται σε ραντεβού). Αρχικά δεσμεύουν τους άλλους μέσα από τη μυστηριώδη και αδιάφορη βιτρίνα που εμφανίζουν.

Οι Απόμακροι συνήθως δημιουργούν Ανακριτές, αλλά μπορεί επίσης να εμπλακούν σε θέατρα με Τρομοκράτες ή Θύματα επειδή βρίσκονται στο κέντρο του φάσματος.

Εγώ ο καημένος ή Θύμα
Τα Θύματα δεν νιώθουν ποτέ ότι έχουν αρκετή δύναμη για να αντιμετωπίσουν ενεργητικά τον κόσμο, γι αυτό προσπαθούν να προκαλέσουν συμπάθεια, προσελκύοντας την ενέργεια προς το μέρος τους. Όταν χρησιμοποιούν τη σιωπηλή συμπεριφορά, μπορεί να ολισθήσουν προς το θέατρο του Απόμακρου, αλλά ως Θύματα που είναι, φροντίζουν να μην περάσει απαρατήρητη η σιωπή τους.

Τα θύματα είναι πάντα απαισιόδοξα άτομα και τραβούν την προσοχή των άλλων παίρνοντας ανήσυχο ύφος, αναστενάζοντας, τρέμοντας, κλαίγοντας, κοιτάζοντας με απλανές βλέμμα μπροστά τους, απαντώντας αργά σε ερωτήσεις και αφηγούμενοι ξανά και ξανά μεγάλα δράματα και κρίσεις.
Τους αρέσει να μένουν τελευταίοι στην ουρά και υποτάσσονται στους άλλους. Η αγαπημένη τους φράση είναι «ναι, αλλά…».

Τα Θύματα αρχικά δελεάζουν τους άλλους με την αδυναμία και την ανάγκη τους για βοήθεια. Ωστόσο, δεν θέλουν πραγματικά να δοθεί λύση στην κατάσταση γιατί τότε θα χάσουν την πηγή της ενέργειάς τους.
Μπορεί επίσης να δείχνουν υπερβολικά υποχωρητική συμπεριφορά , πράγμα που τους κάνει τελικά να νιώθουν ότι οι άλλοι τους εκμεταλλεύονται. Ως υποχωρητικά άτομα, δεν έχουν την ικανότητα να θέτουν όρια στις σχέσεις τους, και η συμπεριφορά τους κυμαίνεται από το να προσπαθούν να πείσουν τους άλλους, να υπερασπιστούν τον εαυτό τους και να προβάλλουν δικαιολογίες, μέχρι το να προσπαθούν να λύνουν ξένα προβλήματα.

Επιτρέπουν στους άλλους να τους φέρονται σαν «αντικείμενα», ίσως μέσα από την ομορφιά τους ή την παραχώρηση της σεξουαλικής τους εύνοιας και μετά ενοχλούνται επειδή οι άλλοι δεν τους υπολογίζουν.
Τα Θύματα συντηρούν την θέση τους προσελκύοντας άτομα που τους τρομοκρατούν. Στους ακραίους κύκλους οικογενειακής βίας Τρομοκράτες και Θύματα παίζουν τους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Ο Τρομοκράτης εμπλέκει το Θύμα σε όλο και πιο βίαια επεισόδια κακομεταχείρισης, μέχρι που η διαδικασία αυτή φτάνει σε μια κορύφωση έντασης.
Μετά την κορύφωση, ο Τρομοκράτης υποχωρεί και ζητά συγγνώμη και με αυτό τον τρόπο στέλνει ενέργεια η οποία δελεάζει το Θύμα και το επαναφέρει στο φαύλο κύκλο.

* * *

Αν διαβάσατε ως εδώ, ίσως να σας κακοφάνηκαν τα όσα διαβάσατε, ίσως να αναγνωρίσατε αγαπημένα πρόσωπα να "παίζουν" τους πιο πάνω ρόλους, ίσως και τους εαυτούς σας. Αν τα όσα διαβάσατε σας οδήγησαν να σκεφτείτε πως είτε εσείς, είτε οι γύρω σας είστε "κακοί" άνθρωποι, τότε μάλλον σας ξέφυγε ένα βασικό κομμάτι.
Γι' αυτό το επαναλαμβάνω:
Τα θέατρα ελέγχου, βασίζονται στο ΦΟΒΟ.
Ας πιάσουμε λοιπόν ξανά τα θέατρα ελέγχου, ειδωμένα μέσα από το φόβο που τα γεννά:

Αντιγράφω και πάλι:

ΕΠΙΘΕΤΙΚΑ ΘΕΑΤΡΑ

Τρομοκράτης

Εξωτερική συμπεριφορά--------------------- Εσωτερική πάλη

Εξωτερική συμπεριφορά: Άρνηση, δεν ακούει τους άλλους

Εσωτερική πάλη: Φόβος ότι θα τον θέσουν υπό έλεγχο

Εξωτερική συμπεριφορά: Θυμός

Εσωτερική πάλη: Φόβος ότι αυτά που έχει ή κάνει δεν αρκούν

Εξωτερική συμπεριφορά: Θα το πάρω με όποιον τρόπο μπορώ

Εσωτερική πάλη: Κάποιος άλλος θα το πάρει πρώτος 

Εξωτερική συμπεριφορά: Αλαζονεία

Εσωτερική πάλη: Κανείς δε με προσέχει

Εξωτερική συμπεριφορά: Πρώτα ο εαυτός μου

Εσωτερική πάλη: Κανείς δε νοιάζεται

Εξωτερική συμπεριφορά: Έλεγχος

Εσωτερική πάλη: Πρέπει να το κάνω μόνος μου

Μανία

Εσωτερική πάλη: Κανείς δε νοιάστηκε ποτέ για μένα

Εξωτερική συμπεριφορά: Βία

Εσωτερική πάλη: Είμαι (νιώθω) νεκρός 

Κάνει τους άλλους να νιώθουν: ------------ Αντίστοιχο Θέατρο:

Κάνει τους άλλους να νιώθουν: Φόβο
Αντίστοιχο Θέατρο: Θύμα: "Μη μου κάνεις κακό, δεν σε απειλώ" 
Κάνει τους άλλους να νιώθουν: Θυμό
Αντίστοιχο Θέατρο: Τρομοκράτης: "Δεν μπορείς να μου κάνεις κακό,θα σε πολεμήσω" 
Κάνει τους άλλους να νιώθουν: Εκδίκηση.
Αντίστοιχο Θέατρο: Ανακριτής: "Δεν είσαι τόσο δυνατός όσο δείχνεις. Ποιο είναι το αδύνατο σημείο σου;" 
Κάνει τους άλλους να νιώθουν: Ανύπαρκτοι
Αντίστοιχο Θέατρο: Απόμακρος:"Δε θα έρθω σε σύγκρουση μαζί σου"

Ανακριτής

Εξωτερική συμπεριφορά -------------------- Εσωτερική πάλη 


Εξωτερική συμπεριφορά: Ποιος νομίζεις ότι είσαι;

Εσωτερική πάλη: Έλλειψη αναγνώρισης κατά τα παιδικά χρόνια

Εξωτερική συμπεριφορά: Πού πας;

Εσωτερική πάλη: Με αφήνουν μόνο και φοβάμαι

Εξωτερική συμπεριφορά: Γιατί δεν έκανες αυτό ή εκείνο;

Εσωτερική πάλη: Θέλω αποδείξεις της αγάπης σου

Εξωτερική συμπεριφορά: Γιατί δεν κάνεις αυτό ή εκείνο;

Εσωτερική πάλη: Θα με εγκαταλείψεις

Εξωτερική συμπεριφορά: Σου το είχα πει εγώ

Εσωτερική πάλη: Με χρειάζεσαι. Σε χρειάζομαι

Εξωτερική συμπεριφορά: Έλεγχος
Εσωτερική πάλη: Πρέπει να το κάνω μόνος μου

Κάνει τους άλλους να νιώθουν: -----------------Αντίστοιχο Θέατρο: 

Κάνει τους άλλους να νιώθουν:Ανύπαρκτοι
Αντίστοιχο Θέατρο:Απόμακρος: "Δεν ξέρεις τι σκέφτομαι" 
Κάνει τους άλλους να νιώθουν:Λάθος
Αντίστοιχο Θέατρο:Απόμακρος: "Είσαι πιο δυνατός από μένα,μετράς πιο πολύ από μένα" 

ΠΑΘΗΤΙΚΑ ΘΕΑΤΡΑ
Απόμακρος

Εξωτερική συμπεριφορά-----------------Εσωτερική πάλη

Εξωτερική συμπεριφορά: Είμαι έτοιμος να...

Εσωτερική πάλη: Δεν είμαι σίγουρος αν μπορώ να επιβιώσω

Εξωτερική συμπεριφορά: Χρειάζομαι περισσότερα (χρήματα,μόρφωση, χρόνο, ευκαιρίες κλπ)

Εσωτερική πάλη: Δεν έχω εμπιστοσύνη στον εαυτό μου, φοβάμαι

 
Εξωτερική συμπεριφορά: Δεν ξέρω, δεν είμαι σίγουρος, μπορεί

Εσωτερική πάλη: Θα παγιδευτώ και δεν θα τα καταφέρω

Εξωτερική συμπεριφορά: Θα σου πω
Εσωτερική πάλη: Δεν ξέρω τι νιώθω


Κάνει τους άλλους να νιώθουν:--------Αντίστοιχο Θέατρο: 

Κάνει τους άλλους να νιώθουν:Αβέβαιοι
Αντίστοιχο Θέατρο:Ανακριτής: "Έχεις θυμώσει μαζί μου;"  
Κάνει τους άλλους να νιώθουν:Καχύποπτοι  
Αντίστοιχο Θέατρο: Ανακριτής: "Τι λάθος έκανα;"

Θύμα

Εξωτερική συμπεριφορά -------- Εσωτερική πάλη

Εξωτερική συμπεριφορά: Είμαι κουρασμένος

Εσωτερική πάλη: Κάνω τόσα πολλά και κανείς δε με βλέπει

 Εξωτερική συμπεριφορά: Τι να κάνω, έτσι είμαι

Εσωτερική πάλη: Δεν ξέρω άλλο τρόπο για να πάρω ενέργεια

Εξωτερική συμπεριφορά: Κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ

 Εσωτερική πάλη: Αν αλλάξω δε θα μ' αγαπάς

Εξωτερική συμπεριφορά: Είμαι μια χαρά

Εσωτερική πάλη: Δε νοιάζεσαι πραγματικά για μένα

Εξωτερική συμπεριφορά: Άσε να το κάνω εγώ

Εσωτερική πάλη: Με χρειάζεσαι. Σε χρειάζομαι

Εξωτερική συμπεριφορά: Μην ανησυχείς για μένα
 Εσωτερική πάλη: Χρειάζομαι αναγνώριση

Κάνει τους άλλους να νιώθουν:----------Αντίστοιχο Θέατρο: 

Κάνει τους άλλους να νιώθουν:Ένοχοι
Αντίστοιχο Θέατρο: Τρομοκράτης: "Θέλεις να με ελέγξεις"


Ποτέ δεν είναι αργά να σπάσουμε τις αλυσίδες του φόβου και το φαύλο κύκλο του αγώνα για έλεγχο και δύναμη.
Δεν είναι εύκολο.
Τουλάχιστον, αναγνωρίζοντας τα βασικά θέατρα, κάνουμε ένα βήμα.