Χειροποίητο, "χωριάτικο" σαπούνι με αγνό ελαιόλαδο UPDATE

Έχουν περάσει περίπου πέντε χρόνια από τότε που ανάρτησα την παρασκευή χειροποίητου, χωριάτικου σαπουνιού με αγνό ελαιόλαδο, με χρήση της Θερμής Μεθόδου.

Το συγκεκριμένο ποστ τότε συζητήθηκε πολύ, ανταλλάχθηκαν γνώμες και πληροφορίες εκατέρωθεν κι αρκετοί πειραματίστηκαν με τη συνταγή μου. Κι ύστερα κύλησε ο καιρός που λέει και το τραγούδι, όμως το ποστ παρέμενε και παραμένει ως σήμερα με κάποιον τρόπο ενεργό. Όλο και κάποιος προσθέτει ένα καινούριο σχόλιο, ή μου γράφει στο μέιλ ζητώντας κάποια επιπλέον πληροφορία ή επεξήγηση.

Αποφάσισα λοιπόν να ανανεώσω το θέμα και να προσθέσω όσες νέες πληροφορίες απόκτησα μέσω ψαξίματος και πειραματισμού σ' αυτά τα χρόνια.

Ας πάρουμε τα πράγματα απ' την αρχή. Υπάρχουν τρεις τρόποι να φτιάξει κανείς σαπούνι.

Του Ανυπόμονου, της Υπομονής και της Εξάσκησης στην Υπομονή, ή αντίστοιχα η Μέθοδος της Χύτευσης, η Θερμή Μέθοδος και η Ψυχρή Μέθοδος.
Πάμε να τις δούμε μία-μία.

Μέθοδος της χύτευσης (melt and pour) ή το Σαπούνι του Ανυπόμονου.

Η μέθοδος αυτή είναι η απλούστερη όλων, τόσο που ακόμη κι ένα παιδί θα μπορούσε να την εκτελέσει. Παρόλα αυτά δεν φτιάχνουμε ακριβώς σαπούνι απ' το μηδέν, αφού χρησιμοποιούμε έτοιμη βάση σαπουνιού, διάφανη ή λευκή, την οποία και λιώνουμε σε φούρνο μικροκυμάτων ή μπεν-μαρί.
Αφού λιώσει η σαπουνόμαζα, προσθέτουμε αιθέρια έλαια ή συνθετικά αρώματα, χρώματα (φυτικά, συνθετικά, μίκες), και ό,τι πρόσθετα επιθυμούμε όπως για παράδειγμα απολεπιστικούς παράγοντες -βρώμη, αλάτι, τριμμένη λύφη, σκόνη από κουκούτσια ροδάκινου, σπόρους παπαρούνας κοκ- ή πέταλα λουλουδιών, άνθη λεβάντας, ξύσμα πορτοκαλιού-λεμονιού, θυμάρι κλπ.
Τέλος ρίχνουμε σε καλούπια, αφήνουμε για 24-48 ώρες, ξεκαλουπώνουμε και Voilà! έχουμε σαπουνάκια.

Πλεονεκτήματα:

• Φυσικά η ευκολία στην παρασκευή της.
• Δεν χρησιμοποιούμε θερμότητα, ούτε NaOH, η διαδικασία είναι εξαιρετικά γρήγορη και αρκετά ασφαλής, δεν χρειάζεται μεγάλος χρόνος αναμονής για να "γίνει" το σαπούνι μας, και με τη διάφανη σαπουνόμαζα μπορούμε να πετύχουμε σαπούνια πολύ κοντά στα γνωστά διάφανα σαπούνια γλυκερίνης του εμπορίου.
• Υπάρχει πολύ μεγάλη γκάμα χρωμάτων, πολλά αρώματα -κυρίως συνθετικά-, μπορούμε να ενσωματώσουμε στο εσωτερικό του παιχνιδάκια, μπίλιες, χρυσόσκονη, να φτιάξουμε σαπούνι πολύχρωμο ή με διαφορετικά χρώματα σε στρώσεις κι ένα σωρό άλλα, φαντασία να 'χει κανείς...

Μειονεκτήματα:

• Όπως ανέφερα και παραπάνω,ουσιαστικά δεν δημιουργούμε σαπούνι. Βελτιώνουμε ένα υπάρχον σαπούνι (την έτοιμη σαπουνόμαζα), της οποίας την αγνότητα και τα υλικά δεν μπορούμε πάντα να ελέγξουμε.
• Παρόλα αυτά τονίζω το "βελτιώνουμε". Όντως βελτιώνουμε ένα υπάρχον σαπούνι, με την προσθήκη εξτρά υλικών. Η δε προσθήκη αιθερίων ελαίων το κάνει σαπούνι πολυτελείας.
• Όπως και να 'χει, ακόμη κι η μέθοδο της χύτευσης μας δίνει σαπούνι φτηνότερου και ίσως καλύτερο του εμπορίου κι έχουμε έναν μικρό έλεγχο στα συστατικά του.

Σαπουνάκια με τη μέθοδο της χύτευσης

Θερμή μέθοδος ή της Υπομονής.

Η θερμή μέθοδος θεωρείται η παλιότερη γνωστή μέθοδος παρασκευής σαπουνιού και παρουσιάστηκε-αναλύθηκε διεξοδικά στο παλιό μου ποστ, όμως παραθέτω κάποιες επιπλέον σημειώσεις.
Στη θερμή μέθοδο μπορούν να προστεθούν χρώματα (mica και oxides) πριν το 'μαγείρεμα' ώστε να διατηρηθεί ομοιογενές το χρώμα. Ενσωματώνουμε το χρώμα σε λίγη χλιαρή γλυκερίνη ή λάδι και προσθέτουμε στη σαπουνόμαζα.
Όταν το σαπούνι έχει κρυώσει λιγάκι μπορούμε να προσθέσουμε τα αιθέρια έλαια. Τα αιθέρια έλαια καταστρέφονται σε κάποιους βαθμούς θερμοκρασίας, το λεγόμενο flash point. Καλό είναι λοιπόν να γνωρίζουμε ποιο είναι το flash point του κάθε α.ε. που θέλουμε να προσθέσουμε και μ' ένα θερμόμετρο κουζίνας να βεβαιωθούμε πως η σαπουνόμαζά μας έχει την κατάλληλη θερμοκρασία.

Αφού τελειώσουμε και μ' αυτό, τα βάζουμε στα καλούπια και τα υπόλοιπα είναι γνωστά.

Θα βρείτε έναν εύκολο τρόπο να υπολογίσετε την ποσότητα NaOH που θα χρειαστείτε στη Θερμή Μέθοδο πατώντας εδώ

Πλεονεκτήματα:

• Το σαπούνι χρειάζεται λιγότερο χρόνο να γίνει αφού η διαδικασία της σαπωνοποίησης έχει "επιταχυνθεί" από το "μαγείρεμα" των υλικών. Έτσι, μπορούμε να έχουμε έτοιμο σαπούνι σε 4 εβδομάδες πάνω-κάτω.
• Επίσης τα αιθέρια ή αρωματικά έλαια, τα επιπλέον καλλυντικά και ακριβά λάδια-λίπη για υπερλίπανση μπαίνουν αφού κατεβάσουμε το σαπούνι από τη φωτιά.
• Τέλος, τα σαπούνια με τη θερμή μέθοδο, κόβονται ευκολότερα και δεν τρίβονται.

Μειονεκτήματα:

• Στο τέλος του 'μαγειρέματος', η σαπουνόμαζα δεν είναι τόσο ρευστή όσο στην ψυχρή μέθοδο, πράγμα που θα μας δυσκολέψει λιγάκι να την βάλουμε στα καλούπια.
• Οι σαπουνοπαραγωγοί από την άλλη, διαφωνούν σχετικά με το 'μαγείρεμα' των βασικών ελαίων, θεωρώντας πως μειώνονται ή ακόμη και χάνονται οι ιδιότητές τους. Αν σκεφτούμε ότι ακόμη και στην ψυχρή μέθοδο που συντελείται εξωθερμική αντίδραση, η διαφορά μεταξύ της υψηλότερης θερμοκρασίας ανάμεσα στην θερμή και την ψυχρή μέθοδο είναι περίπου 30ºC, οπότε ίσως έχουν κάποιο δίκιο.
• Γάλα, μέλι, ζάχαρη έχουν την τάση να καίγονται όταν προστεθούν πριν το 'μαγείρεμα' και να δίνουν καφετί χρώμα στα σαπούνια. Καλύτερα να φυλάξουμε τέτοια πρόσθετα για την ψυχρή μέθοδο.

Στα Συν ή στα Πλην;
Η τελική εμφάνιση του σαπουνιού μας είναι λιγάκι πιο... ρουστίκ κι όχι τόσο λεία και ραφινάτη όσο της ψυχρής μεθόδου. Αυτό για άλλους μπορεί να είναι μειονέκτημα ή πλεονέκτημα, εμένα πάντως μου αρέσει αυτή η λίγο πιο τραχιά όψη τους.

Σαπουνάκια με τη Θερμή Μέθοδο

Ψυχρή μέθοδος ή Εξάσκηση στην Υπομονή.

Πρέπει να πω ότι το ψυχρή μέθοδος είναι κάπως παραπλανητικό. Εξ' ορισμού, δεν υπάρχει τρόπος να φτιαχτεί σαπούνι με ψυχρό τρόπο.
Για να χρησιμοποιήσουμε και λίγη χημεία, το σαπούνι μας είναι άλας, δηλαδή προϊόν που προκύπτει από την εξουδετέρωση μιας βάσης από ένα οξύ. Η σαπωνοποίηση είναι η αντίδραση των λιπαρών οξέων με το καυστικό νάτριο (NaOH) ή το καυστικό κάλιο (KOH) η οποία μας δίνει άλας (σαπούνι) και γλυκερίνη.

Οι δύο μέθοδοι, η θερμή και η ψυχρή έχουν αρκετές ομοιότητες μεταξύ τους.
Η κύρια διαφορά τους όμως είναι ότι ενώ στη θερμή μέθοδο θερμαίνουμε τόσο το μείγμα NaOH-νερού όσο και τα λάδια, στην ψυχρή μέθοδο, θερμαίνουμε τα έλαια, λίπη, βούτυρα, αλλά όχι το μείγμα NaOH-νερού.

Διαδικασία:
-Ζυγίζουμε όλα μας τα υλικά σε ζυγαριά ακριβείας.
-Έχουμε δυο πυρίμαχα δοχεία, ένα για να αναμίξουμε τα έλαια κι ένα για να αναμίξουμε τη σόδα στο νερό.
-ΠΡΟΣΟΧΗ: Πάντα ρίχνουμε την NaOH ΣΤΟ ΝΕΡΟ και ποτέ το αντίθετο, υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να γίνει έκρηξη. Στην ένωση σόδας-νερού έχουμε εξωθερμική αντίδραση, δηλαδή το μίγμα "παράγει" θερμότητα.
-Λιώνουμε σε μπεν-μαρί τα στερεά λίπη μαζί με τα λάδια.
-Χρειαζόμαστε 2 θερμόμετρα κουζίνας. Με το ένα μετράμε τη θερμοκρασία των ελαίων, και με το άλλο της σόδας.
Όταν και τα δύο έχουν θερμοκρασία ανάμεσα σε 38 και 45ºC, βγάζουμε το μίγμα των λαδιών στην επιφάνεια εργασίας μας και προσθέτουμε το διάλυμα σόδας-νερού.

-Τώρα χρειαζόμαστε ένα στικ-μπλέντερ χεριού (τύπου μίνι-πίμερ), με το οποίο αναμιγνύουμε το υλικό μας μέχρι να εμφανιστούν τα περίφημα "ίχνη", trace αγγλιστί.
Το ίχνος το διαπιστώνουμε αν με μια σπάτουλα τραβήξουμε μια γραμμή στην επιφάνεια της μάζας κι αυτή σταθεί για λίγο πριν εξαφανιστεί. Εναλλακτικά, αν σηκώσουμε το μπλέντερ κι αφήσουμε λίγο υλικό να τρέξει, αυτό θα πρέπει να σταθεί για λίγο πριν
ενσωματωθεί ξανά στη σαπουνόμαζά μας.
Θα πάρει από 10 ως 20 λεπτά χτύπημα για να δούμε ίχνος.

-Σε αυτή τη φάση, προσθέτουμε επιπλέον έλαια αν θέλουμε, ή αιθέρια έλαια και αναμιγνύουμε καλά.
-Αν θέλουμε να προσθέσουμε χρώμα, παίρνουμε λίγη από τη σαπουνόμαζα, βάζουμε το χρώμα, ανακατεύουμε καλά, και ρίχνουμε ξανά στο υπόλοιπο μίγμα. Ανακατεύουμε πάλι για να ενοποιηθεί.

-Γεμίζουμε με το μίγμα τις φόρμες μας, τις σκεπάζουμε με διαφανή μεμβράνη κι ύστερα με κουβέρτα ή μάλλινο ύφασμα. Διαλέγουμε το σημείο που θα ακουμπήσουμε τις φόρμες μας, γιατί εκεί θα μείνουν χωρίς να τις κουνήσουμε καθόλου για τις πρώτες 24 ώρες τουλάχιστον.
-Τότε βγάζουμε τη μεμβράνη και την κουβέρτα ή το ύφασμα, και το αφήνουμε να σκληρύνει για να το βγάλουμε από τις φόρμες.
Κάποιες φορές αυτό μπορεί να γίνει άμεσα (μετά το πρώτο 24ωρο δηλαδή), αλλά μπορεί να πάρει και ως μία εβδομάδα.

-Αφού το βγάλουμε από τις φόρμες, αφήνουμε τα σαπουνάκια μας να γίνουν σε ευάρεο μέρος, μακριά από άμεσο φως. Εγώ έχω χρησιμοποιήσει σ' αυτή τη φάση μικρά τελάρα -όπως αυτά που έχουν στα μανάβικα- ώστε να αερίζεται από παντού.

Ο χρόνος για να γίνει είναι από 6 ως 8 εβδομάδες, σπάνιες φορές μπορεί να φτάσει στις 10 εβδομάδες. Οι πεχαμετρικές λωρίδες είναι μεγάλη βοήθεια στο να είμαστε σίγουροι ότι το σαπούνι μας είναι έτοιμο. Υγραίνουμε λίγο το σαπούνι, εφαρμόζουμε στην λωρίδα και βλέπουμε το Ph. Θα πρέπει να είναι γύρω στο 7.

Θα βρείτε έναν εύκολο τρόπο να υπολογίσετε την ποσότητα NaOH που θα χρειαστείτε στην Ψυχρή Μέθοδο πατώντας εδώ

Πλεονεκτήματα:

• Θεωρείται πιο εύκολη μέθοδος συγκριτικά με τη Θερμή, και πιο ασφαλής, αφού δεν χρειάζεται να θερμανθεί και το μείγμα σόδας-νερού.
• Δίνει καλά αποτελέσματα στην ενσωμάτωση άλλων υλικών που δεν "κάθονται" καλά στη Θερμή μέθοδο, όπως γάλα, μέλι, καφές, σοκολάτα, απολεπιστικά πρόσθετα, βότανα, άνθη.
• Έχει μεγαλύτερη γκάμα χρωμάτων.

Μειονεκτήματα:

• Απαιτεί ακριβότερο εξοπλισμό, αφού θα χρειαστούμε τα δύο θερμόμετρα κουζίνας, δύο πυρίμαχα σκεύη, και το στικ-μπλέντερ. Από την άλλη ίσως τα παραπάνω να υπάρχουν στην κουζίνα μας ήδη, και εντέλει είναι επένδυση μίας φοράς, μετά θα μας μείνουν.
• Η διαδικασία της είναι πιο χρονοβόρα.
• Χρειάζεται μεγαλύτερο χρόνο για να γίνει το σαπούνι μας.

Σαπουνάκια με την Ψυχρή Μέθοδο

Το ποια μέθοδο θα θελήσει να χρησιμοποιήσει ο καθένας και να πειραματιστεί είναι θέμα γούστου, υπομονής και κόστους. Καλή επιτυχία σε όσους δοκιμάσουν, κι όποιοι έχουν σχόλια, ερωτήσεις ή υποδείξεις, καλοδεχούμενοι!